Τεχεράνη, 15 Σεπτεμβρίου 2020, 11.11 π.μ. Εδώ και δυο μέρες μόλις έχουμε μετακομίσει σ’ ένα καινούργιο διαμέρισμα. Η Ζάχρα είναι στη δουλειά. Τους ήχους του κλιματιστικού με το νερό τούς έχω συνηθίσει. Τους ακούω όλη μου τη ζωή. Απ’ έξω ακούγονται αυτοκίνητα να κορνάρουν και να φρενάρουν. Αυτά δεν τα έχω συνηθίσει. Στη μικρή την πόλη που γεννήθηκα και μεγάλωσα ακούγονταν ακόμα και τα φτερουγίσματα των κουνουπιών. Εδώ όμως τις νύχτες, όταν δεν κορνάρει ή δεν φρενάρει κανένα αυτοκίνητο, ακούγεται και μια άλλη φωνή. Μάλιστα πιο δυνατά απ’ ό,τι στην ήσυχη τη γενέτειρά μου. Λες και τα πιο κακά πνεύματα από τις πιο μακρινές και τις πιο σκοτεινές γωνιές της Ιστορίας αυτής της χώρας τα έχουν καλέσει όλα εδώ. Ουρλιάζουν όλο και πιο δυνατά. Τα ουρλιαχτά τους όμως τώρα ακούγονται πιο πολύ ικετευτικά παρά τρομακτικά.
Δεν έχω βρει ακόμα χρόνο, για να τακτοποιήσω το γραφείο μου. Κοιτάζω το βιβλίο που έφερα από την πόλη μου. Στο εξώφυλλο γράφει: Οδυσσέας Ελύτης. Ο μεταφραστής του δεν βρίσκεται πια στον κόσμο αυτό. Ούτε και πρόλαβε να δει τη μετάφρασή του να εκδίδεται. Φερεϊντούν Φαριάντ τον λένε.
Όταν εκδίδονταν οι πρώτες μου μεταφράσεις, δεν ήξερα πόσο βαθιά μπορεί να επηρεάσει τη ζωή μου η λογοτεχνία και πόσο διαφορετικά θα βλέπω τον κόσμο. Εδώ έχουμε μάθει να εκτιμάμε τα πάντα όταν δεν υπάρχουν πια, ανάμεσα σ’ αυτά και την ελευθερία. Αν ήμουν ανθοπώλης, για παράδειγμα, ίσως να μην μπορούσα να καταλάβω τι είναι η λογοκρισία ή τι ακριβώς σημαίνει όταν κάποιος λέει: τα ποιήματά μου τα πετσοκόψανε. Για πολύ καιρό ήταν μόνο οι συγγραφείς, οι μεταφραστές, οι ποιητές και οι δημοσιογράφοι εκείνοι που μιλούσαν για ελευθερία. Σήμερα όλοι γι’ αυτή μιλούν, για την απουσία της, ακόμα και οι ανθοπώλες. Ναι, ίσως σε μια ελεύθερη χώρα να πουλάνε πιο πολλά λουλούδια. Εν πάση περιπτώσει, πριν εκδοθούν τα ποιήματά μου στην Ελλάδα, έλεγα πάντοτε: τα ποιήματά μου έχουν το δικαίωμα να εκδοθούν σε μια ελεύθερη χώρα. Αν όχι ο ποιητής τους, θα μπορούν τουλάχιστον οι καημένες οι λέξεις του ν’ απολαμβάνουν την ελευθερία. Και χάρη στον Αλέξανδρο Κυπριώτη έγινε αυτό. Κάθε φορά που ξεφυλλίζω το βιβλίο, νιώθω ανάμικτα συναισθήματα, όχι μόνο χαρά, αλλά και φόβο. Φόβο για τις δικές μου τις λέξεις τις ελεύθερες. Είναι κόρες της ανελευθερίας, αλλά είναι ελεύθερες. Είναι παράξενο συναίσθημα αυτό. Τι γίνεται μια ανελεύθερη ύπαρξη όταν ελευθερώνεται; Πιστεύω ότι δύο είδη ανθρώπων τη φοβούνται την ελευθερία, τόσο οι τύραννοι όσο κι οι άνθρωποι που ζούνε κάτω από τυραννικό ζυγό. Κάποιος Ισπανός ποιητής, που το όνομά του δυστυχώς δεν το θυμάμαι, έχει πει κάτι περίπου σαν κι αυτό: Ο μεγαλύτερος φόβος του πουλιού μες στο κλουβί είναι ο φόβος της θέας ενός άδειου κλουβιού.
Παίρνω στα χέρια μου τον τόμο με τα ποιήματα του Οδυσσέα Ελύτη, τον ανοίγω και διαβάζω:
Δεν έχω βρει ακόμα χρόνο, για να τακτοποιήσω το γραφείο μου. Κοιτάζω το βιβλίο που έφερα από την πόλη μου. Στο εξώφυλλο γράφει: Οδυσσέας Ελύτης. Ο μεταφραστής του δεν βρίσκεται πια στον κόσμο αυτό. Ούτε και πρόλαβε να δει τη μετάφρασή του να εκδίδεται. Φερεϊντούν Φαριάντ τον λένε.
Όταν εκδίδονταν οι πρώτες μου μεταφράσεις, δεν ήξερα πόσο βαθιά μπορεί να επηρεάσει τη ζωή μου η λογοτεχνία και πόσο διαφορετικά θα βλέπω τον κόσμο. Εδώ έχουμε μάθει να εκτιμάμε τα πάντα όταν δεν υπάρχουν πια, ανάμεσα σ’ αυτά και την ελευθερία. Αν ήμουν ανθοπώλης, για παράδειγμα, ίσως να μην μπορούσα να καταλάβω τι είναι η λογοκρισία ή τι ακριβώς σημαίνει όταν κάποιος λέει: τα ποιήματά μου τα πετσοκόψανε. Για πολύ καιρό ήταν μόνο οι συγγραφείς, οι μεταφραστές, οι ποιητές και οι δημοσιογράφοι εκείνοι που μιλούσαν για ελευθερία. Σήμερα όλοι γι’ αυτή μιλούν, για την απουσία της, ακόμα και οι ανθοπώλες. Ναι, ίσως σε μια ελεύθερη χώρα να πουλάνε πιο πολλά λουλούδια. Εν πάση περιπτώσει, πριν εκδοθούν τα ποιήματά μου στην Ελλάδα, έλεγα πάντοτε: τα ποιήματά μου έχουν το δικαίωμα να εκδοθούν σε μια ελεύθερη χώρα. Αν όχι ο ποιητής τους, θα μπορούν τουλάχιστον οι καημένες οι λέξεις του ν’ απολαμβάνουν την ελευθερία. Και χάρη στον Αλέξανδρο Κυπριώτη έγινε αυτό. Κάθε φορά που ξεφυλλίζω το βιβλίο, νιώθω ανάμικτα συναισθήματα, όχι μόνο χαρά, αλλά και φόβο. Φόβο για τις δικές μου τις λέξεις τις ελεύθερες. Είναι κόρες της ανελευθερίας, αλλά είναι ελεύθερες. Είναι παράξενο συναίσθημα αυτό. Τι γίνεται μια ανελεύθερη ύπαρξη όταν ελευθερώνεται; Πιστεύω ότι δύο είδη ανθρώπων τη φοβούνται την ελευθερία, τόσο οι τύραννοι όσο κι οι άνθρωποι που ζούνε κάτω από τυραννικό ζυγό. Κάποιος Ισπανός ποιητής, που το όνομά του δυστυχώς δεν το θυμάμαι, έχει πει κάτι περίπου σαν κι αυτό: Ο μεγαλύτερος φόβος του πουλιού μες στο κλουβί είναι ο φόβος της θέας ενός άδειου κλουβιού.
Παίρνω στα χέρια μου τον τόμο με τα ποιήματα του Οδυσσέα Ελύτη, τον ανοίγω και διαβάζω:
Η Μαρία Νεφέλη λέει:
Η ΝΕΦΕΛΗ
Μέρα τη μέρα ζω – πού ξέρεις αύριο τι ξημερώνει.
Το ’να μου χέρι τσαλακώνει τα λεφτά και τ’ άλλο μου τα ισιώνει
Βλέπεις χρειάζονται όπλα να μιλάν στα χρόνια μας τα χαώδη
και να ’μαστε και σύμφωνοι με τα λεγόμενα «εθνικά ιδεώδη»
Τι με κοιτάς εσύ γραφιά που δεν εντύθηκες ποτέ στρατιώτης
η τέχνη του να βγάζεις χρήματα είναι κι αυτή μία πολεμική ιδιότης
Δεν πα’ να ξενυχτάς – να γράφεις χιλιάδες πικρούς στίχους
ή να γεμίζεις με συνθήματα επαναστατικά τους τοίχους
Οι άλλοι πάντα θα σε βλέπουν σαν έναν διανοούμενο
και μόνο εγώ που σ’ αγαπώ: στα όνειρά μου μέσα έναν κρατούμενο.
Έτσι που αν στ’ αλήθεια ο έρωτας είναι καταπώς λεν «κοινός διαιρέτης»
εγώ θα πρέπει να ’μαι η Μαρία Νεφέλη κι εσύ φευ ο Νεφεληγερέτης.Χαράξου κάπου με οποιονδήποτε τρόπο και
μετά πάλι σβήσου με γενναιοδωρία.
Μετάφραση: Αλέξανδρος Κυπριώτης
Το πρωτότυπο ποίημα του Οδυσσέα Ελύτη αντιγράφηκε από την 5η έκδοση της ποιητικής συλλογής Μαρία Νεφέλη από τις εκδόσεις Ίκαρος, που κυκλοφόρησε τον Φεβρουάριο του 1984.
Αριστερά το εξώφυλλο της περσικής έκδοσης, που αναφέρει ο Μοχαμμάντ Χεμματί, με ποιήματα του
Οδυσσέα Ελύτη μεταφρασμένα από τον Φερεϊντούν Φαριάντ.
Διαβάστε στη βιβλιοnet ένα σύντομο βιογραφικό σημείωμα του Ιρανού ποιητή και μεταφραστή Φερεϊντούν Φαριάντ.
